15 Haziran 2013 Cumartesi
Modern bilimsel zihni anlama kılavuzu
Popper’ın “yeni akılcılığı”, Kuhn’un
“tarihsel inşacılığı”, Feyerabend’in “çoğulcu anarşizmi” sanki bütün
önem ve ipuçlarını Gaston Bachelard’ın bu eserinde yansıtır.
Fransız bilim tarihi ve
felsefesinin kendisinden sonra gelenler üzerinde de derin etkileri
bulunan bir temsilcisi Gaston Bachelard. Althusser, Canguilheim,
Foucault başta olmak üzere pek çok filozofu derinden etkilemiş, pek çok
Fransız düşünürü etkilemiş bir eser Bilimsel Zihnin Oluşumu. Özellikle
Kuantum Fiziği alanında önemli dönüşümlerin yaşandığı, bu fiziğin
kendini olgunlaştırmaya çalıştığı bir dönemde ilimin ideal bir imgesini
değil, fiili üretimini, kavram ve pratiklerini konu alan Bachelard
düşüncesi, bu gözle görünmez gerçekliğin aletsiz ve kavramsız, “saf”
deneyim betimlemelerinden hareketle anlaşılamayacağını savunur.
Edmund
Husserl’in Kriz düşüncesinde dile getirdiği fenomonelojik hareketin
tersi bir hat izler Bachelard’ın modern bilimsel zihni anlamaya dönük
çabası ve düşünce stratejisi. Bachelard’a göre, modern bilimin ürettiği
bilginin çeşitliliği karşısında yapılması gereken, bir “ilk deneyim”e
dönerek bilgiyi burada mümkün kılmak, “şeylerin kendisine dönmek” değil,
bilimin kendine özgü üretkenliğinin farkına varmaktır. Modern bilimin
varlığını ortaya koyduğu olguların üretimini kavramak için iki temel
tutumu benimsemek gerekir: Bilimsel kavramların incelenmesini ve
eleştirilmesini merkeze alan yeni bir akılcılık ve bu üretimi kolektif
ve tarihsel kimliğiyle kabullenecek, kısacası bir pratik olarak
kavrayacak “inşacı” bir epistemoloji. Bu yaklaşım, yani bilimsel üretim
bölgelerinin içinden düşünerek bilimsel kavramların tarihsel oluşumunu
inceleyen tarihsel epistemoloji, özellikle Fransa’da hem fenomenolojiye
hem de mantıksal pozitivizme alternatif oluşturan ve bugün hâlâ
etkinliğini sürdüren bir bilim tarihi geleneğinin merkezinde yer alır.
Tarihsel aklın eleştirisi
Türkçe’de
Ateşin Psikanalizi, Mekanın Poetikası gibi özellikle ‘şiirsel’ bir
dilin hakim olduğu eserleriyle yakından tanınan Bachelard’ın, Poincare,
Popper, Kuhn ve Feyerabend gibi klasik bir bilim filozofu olmadığını da
görmek gerekir. Popper’ın bilim felsefesinden siyaset felsefesine uzanan
yeni akılcılığı, Kuhn’un paradigma değişimlerini ve bilimsel devrimleri
irdeleyen ‘tarihsel inşacılığı’, Feyerabend’in ‘bilimsel yöntem’ adı
verilen dayatmalara karşı ‘çoğulcu’ anarşizmi sanki bütün önem ve
ipuçlarını Gaston Bachelard bu eserinde yansıtır. Bachelard’ın şaheseri
sayılması gereken kitap Ahmet Öz’ün deyimiyle Batılı tarihsel aklın
oluşumunu da irdeliyor.
Bilimsel Zihnin Oluşumu, Gaston Bachelard, Çev. Alp Tümertekin, İthaki, 2013
İbn Sina ve günümüz filozofisi
“İbn
Sina’da Doğa Felsefesi ve Meşşai Gelenekteki Yeri” isimli çalışma,
klasik felsefenin günümüz bilimsel ve felsefi verileriyle
karşılaştırılarak yapılacak olan modern değerlendirme ve yeniden üretme
aşamasının güzel bir örneği olacak nitelikte. Felsefe tarihinin en
önemli filozoflarından biri olan İbn Sina’nın doğa felsefesini inceleme
konusu yapmış olan bu kitap, başta Aristoteles olmak üzere Meşşai
(Peripatetik) felsefi gelenek içerisinde mukayeseli bir çalışmayla İbn
Sina’nın bu gelenek içinde kavram, konu ve biçim yönünden nasıl bir doğa
felsefesi inşa etmiş olduğunu başarılı bir şekilde ortaya koymaktadır.
İbn Sina’da Doğa Felsefesi ve Meşşai Gelenekteki Yeri, M. Macit, Litera, 2013
İnanç üstüne parçalı felsefe
Varoluşçu
filozoflardan Kierkegaard’ın itiraz ettiği ve sürekli eleştirdiği
filozof Hegel’dir. Hegel’in rasyonalist ve sistematik felsefesini
Kierkegaard kabul edilemez bulur. Bu açıdan Nietzsche gibi Hegel’in en
amansız eleştirmenlerindendir. Dindar bir Hıristiyan olan Kierkegaard
için din ve Tanrı bireysel meseleler olduğu için felsefesinin merkezinde
de birey yer alır. Etkisi etik, estetik, ontoloji gibi felsefenin
çeşitli alanlarında sürekli hissedilir. 1844’de kaleme aldığı Felsefe
Parçaları ya da Bir Parça Felsefe onun inanç, hakikat, Tanrı gibi kavram
ve konularla ilgili düşüncelerini ihtiva ediyor.
Felsefe Parçaları ya da Bir Parça Felsefe, Søren Kierkegaard, Çev. Doğan Şahiner, İş Bankası, 2013
Murat Güzel
